تاريخچه ساخت مبل منبت در ایران

امروز میخواهیم با هم نگاهی به تاريخچه ساخت مبل منبت در ایران و روی محصولات چوبی بیاندازیم. هنری که با ذات ایرانی ها عجین شده و استادان ایرانی دستی در آن دارند. اول از همه با معرق کاری و اصطلاحات مربوط به آن آشنا می‌شویم و سپس تاریخچه‌ی ایران را بررسی میکنیم.

معرق چیست؟

معرق به هرچیزی که رگه داشته باشد گفته می‌شود ولی در دنیای هنر، یعنی همان طرح های زیبایی که روی چوب یا هر چیز دیگر شکل می‌گیرد. و منبت مشتق شده از واژه‌ی نبات است. یعنی روییدن. یا دقیق تر، روییدن گل و گیاه و نقش بر روی چوب.

تاریخچه معرق کاری

همه میدانیم که تاریخ هر کشوری نشان دهنده‌ی آداب و رسوم آن کشور و ملت است. شاید تاریخ دقیقی برای شروع این هنر در دسترس نباشد ولی طبق آخرین کشفیاتی که در منطقه‌ی خاورمیانه انجام شده، توانسته اند صندلی هایی کشف کنند که استفاده‌های متفاوتی از آن ها می‌شده است. صندلی هایی که شکل اولیه‌ی آن ها به صورت چهارپایه هایی از جنس سنگ، کاه گل و مواردی از این قبیل بوده که بتوانند وزن هر نفر را تحمل کنند.

اگر بخواهیم نگاه کوتاهی به تاریخچه‌ی منبت بیندازیم، متوجه میشیم که با توجه به شواهد تاریخی میتوان گفت که صرفا کاشی کاری معرق در زمان صفوی به اوج خود رسید. یعنی حتی از زمان ایلخانیان نیز این هنر در ایران وجود داشته است. ولی متاسفانه هر چه زمان بیشتر پیش رفت، این هنر کمرنگ تر شد.

تا اینکه در صده‌ی گذشته، این هنر به همراه زمان جلو آمد و نوآوری های زیبایی را درخود پدیدآورد. اولین کارگاه منبت و معرق در حدود 90 سال پیش با سرپرستی جناب استاد احمد امامی و اساتید بزرگوار دیگری شروع شد. کارگاهی که در ابتدا تمرکز خود را روی منبت کاری گذاشته بود و سپس معرق را نیز اضاف کرد. آن ها از این هنر برای تزئین کردم تکیه گاه صندلی، میز و حتی بوفه استفاده میکردند. با این تفاوت که معرق کاری که در آن زمان استفاده می‌شد با روشی که امروزه به کار برده میشود کاملا متفاوت بود و هنر آن زمان بیشتر به روش هندی بود. یعنی هنرمندان ابتدا محل قرار گرفتن منبت را می‌کندند و سپس طرح ها را روی آن قسمت نصب میکردند.

تاریخچه مبلمان

حال به تاریخچه‌ی مبلمان برمیگردیم. این موضوع بسیار جالب است که کشف اولین صندلی ها، در جنوب تهران یا قسمت شهر ری بوده و با توجه به این مطالب میتوان گفت که ایرانیان از زمان های خیلی قدیم پیشرو صنعت مبلمان بوده اند و آن را تولید میکرده اند. حتی قدیمی ترین صندلی ها که از جنس سنگ بوده را می‌توانبه زمان ایلامیان نسبت داد. از آن زمان صندلی هایی که از جنس آلیاژ قلع و سرب بوده نیز در استان گیلان پیدا شده است.

حتی میتوان از این شواهد به دست آورد که ایرانیان از تختخواب نیز استفاده به عمل می آورده اند. یعنی ایرانیان جزو اولین مردمانی بوده اند که برای استراحت مبل و تخت داشتند. نمونه هایی از تخت های کاه گلی در شهرستان شوش پیدا شده است.

تاريخچه ساخت مبل منبت در ایران

بیایید سری به دوره‌ی شکوه و زیبایی هنر در صنعت مبلمان یعنی هخامنشیان بزنیم. شما به سادگی با نگاهی به تصاویری که روی دیوار های تخت جمشید حکاکی شده اند میتوانید به وجود مبلمان ها پی ببرید. اوج استفاده از این وسایل را میتوان به زمان تاجگذاری خشایار شاه نسبت داد. پس از آن دوره، با توجه به حکاکی های روی ظروف دوره‌ی ساسانیان، میتوان متوجه شد که آن ها نیز از مبلمان به وفور استفاده میکرده‌اند. البته نه تنها مبلمان، بلکه منبت کاری نیز در آن زمان رواج زیادی داشته است. آمیخته شدن هنر دست ایرانیان با معماری اسلامی نیز در آن زمان به شدت مشخص بود از آن جا که در کشفیات، صندلی هایی با ترکیب فیروزه و سفال یافت شده.

زمانی که دوره‌ی قاجار فرا رسید و حضور اروپائیان در ایران پررنگ تر شد، صنعت مبلمان بسیار گسترش پیدا کرد و همین امر سبب شد که ما شاهد مبلمانی با سبک و سیاق اروپایی باشیم. اگر بخواهیم از این نمونه نام ببریم، میتوانیم تخت نادری که به دستور فتحعلی شاه ساخته شد را برشماریم. تختی که در ساخت آن از جواهرات بسیار قیمتی استفاده شده است. از نمونه های دیگر آن میتوان به تخت طاووس و تخت مرمر نیز اشاره کرد. تخت شاهانه‌ای که در اختیار شاهان و اشراف آن زمان بوده و عوام به آن دسترسی نداشتند.

پس از دوره‌ی پهلوی، کم کم این وسیله در اختیار عوام قرار گرفت و امروزه است که به عنوان یکی ازمهمترین وسایل در دکوراسیون مورد استفاده قرار میگیرد. وسیله‌ای که جدا از جنبه‌ی زیبایی، کاربرد بالایی دارد.

نتیجه

با توجه به مطالبی که خواندیم متوجه می‌شویم که بشر، ذاتا به آسایش علاقه مند است. پس شاید بتوان قدمت صندلی را به زمان غارنشینی نیز نسبت داد. هنر مبلمان در واقع آمیزه ای از علم و هنر روی چوب است که وسیله‌ای زیبا و همزمان کارآمد را ایجاد میکند.

در مقاله به این موضوع اشاره کردیم که مبل و صندلی در گذشته از جنس سنگ و کاه گل نیز بوده است ولی به مرور زمان، همه‌ی این ها جای خود را به چوب دادند چون علاوه بر سبکی، زیباتر بوده و جای پرداخت بیشتری نیز دارد.